Bisfenol A – jeden z czynników mogących powodować insulinooporność.

Bisfenol A – jeden z czynników mogących powodować insulinooporność.

Lawinowo rosnąca w ostatnich dekadach liczba przypadków otyłości, insulinooporności, choroby Hashimoto, zespołu policystycznych jajników, zaburzeń tolerancji glukozy i cukrzycy, zarówno typu 1 i 2, jest powodem wielu badań, których celem jest ustalenie czynników odpowiedzialnych za te zaburzenia. Wydaje się, że nadmierne spożycie kalorii i niedostateczna aktywność fizyczna nie tłumaczą do końca aż tak dynamicznych zmian stanu zdrowia populacji, wobec czego konieczne stało się poszukiwanie innych czynników ryzyka. Jedną z wielu substancji podejrzewanych o udział w rozwoju wyżej wymienionych chorób jest grupa związków chemicznych występujących w środowisku człowieka (między innymi w żywności), wykazująca działanie modyfikujące czynność układu hormonalnego. Jednym z takich związków jest bisfenol A.

Bisfenol A (BPA) – co to jest?

Bisfenol A (BPA) jest syntetycznym związkiem chemicznym z grupy fenoli, wykorzystywanym do produkcji tworzyw sztucznych (poliestrów i poliwęglanów) używanych m.in. do produkcji butelek na napoje, opakowań żywności oraz żywic epoksydowych, znajdujących się w farbach, lakierach oraz powłokach wyścielających wnętrza konserw. Ocenia się, że w samych Stanach Zjednoczonych produkowane jest rocznie ponad 5 milionów ton BPA. Wprawdzie BPA jest słabo rozpuszczalny w wodzie, ale wzrost temperatury (np. gotowanie wody w plastikowych czajnikach) lub zmiana odczynu przechowywanej substancji (np. jej zakwaszenie) powodują wzrost uwalniania BPA ze ścian pojemników, co prowadzi do jego zwiększonego spożycia. Bisfenol A może być również wchłaniany do organizmu przez drogi oddechowe – w fabrykach używających BPA w procesach produkcyjnych i skórę – poprzez kontakt z zawierającymi go przedmiotami codziennego użytku takimi jak plastikowe ubrania, naczynia, wydruki na papierze termoczułym (np. paragony), obudowy telefonów komórkowych czy laptopów.

Co warto wiedzieć o Bisfenol A (BPA)

Wykazano, że BPA może kumulować się u człowieka szczególnie w łożysku oraz tkankach płodowych. W szeregu badań stwierdzono podwyższone stężenie BPA również w surowicy krwi, moczu, ślinie oraz tkance tłuszczowej.
Z uwagi na podobieństwo budowy cząsteczki BPA do hormonów płciowych (syntetyczny estrogen – xenoestrogen) może on powodować zaburzenia płodności zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Przewlekła ekspozycja na ten związek może być również przyczyną rozwoju nowotworów hormonozależnych (głównie raka piersi i prostaty) oraz prawdopodobnie chorób z autoagresji (np. autoimmunologicznych chorób tarczycy m.in. choroby Hashimoto).
Mechanizmy poprzez które BPA powoduje zwiększone wydzielanie insuliny oraz rozwój insulinooporności nie zostały dotychczas dokładnie poznane. Prawdopodobnie związek ten stymuluje bezpośrednio komórki beta w wyspach trzustkowych do produkcji i uwalniania insuliny (działanie podobne do naturalnych estrogenów), jak również powoduje modyfikację czynności hormonalnej tkanki tłuszczowej odpowiedzialną za insulinooporność (m.in. hamowanie uwalniania adiponektyny), oraz nasiloną kumulację substancji tłuszczowych. W badaniach eksperymentalnych pod wpływem BPA wykazano również zwiększoną produkcję glukozy w wątrobie. Wyniki badań dotyczących wpływu BPA na tkanki płodowe, aczkolwiek niejednoznaczne, wskazują na możliwość bezpośredniego, uszkadzającego działania związku na komórki beta wysp trzustkowych płodu, co może prowadzić do upośledzonej syntezy i uwalniania insuliny już od najwcześniejszego okresu życia. Toksyczne działanie BPA może być nasilane przez inne związki chemiczne o podobnej budowie i działaniu biologicznym, takie jak ftalany i dioksyny, których stężenie w środowisku naturalnym człowieka systematycznie rośnie.

Bisfenol A – Źródła BPA

Ze względu na powszechne występowanie BPA i plastiku w otoczeniu człowieka bardzo trudna jest ochrona przed jego działaniem. Żeby zmniejszyć jego toksyczny wpływ konieczne jest ograniczenie stosowania plastiku w produkcji oraz dystrybucji i opakowań żywności (np. zastępowanie go opakowaniami papierowymi lub szklanymi) oraz w przedmiotach codziennego użytku np. wykluczenie plastikowych czajników do gotowania wody, plastikowych kubków, butelek czy zabawek dla niemowląt i dzieci, unikanie podgrzewania żywności opakowanej w plastik w kuchenkach mikrofalowych. Aby ograniczyć wchłanianie BPA przez skórę konieczne jest również stosowanie opakowań i ubrań z naturalnych surowców takich jak celuloza, bawełna czy wełna oraz częste mycie rąk.
Niezbędne jest również podjęcie odpowiednich skoordynowanych działań przez rządy państw w celu ochrony przyrody, wód i oceanów w ogromnym stopniu zanieczyszczonych plastikiem, który przenika do organizmów zwierząt a następnie ludzi. Nie uda się to bez edukacji, bez której nie da się zahamować destrukcyjnego działania zanieczyszczenia naszego środowiska na organizm człowieka.