Cholesterol dobry czy zły? Zaburzenia gospodarki lipidowej – dyslipidemie

Choroby układu krążenia są w dalszym ciągu jedną z głównych przyczyn chorobowości i zgonów na całym świecie. Rozwój cywilizacji i zmiany stylu życia, którym towarzyszą zwykle zmiany sposobu odżywiania zwiększają ryzyko zachorowania, w szczególności na chorobę niedokrwienną serca. Istnieje szereg uznanych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, do których zaliczamy między innymi płeć, wiek (które w sposób oczywisty nie poddają się modyfikacji) oraz nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu oraz obecność zaburzeń lipidowych. na które mamy istotny wpływ.

Substancje tłuszczowe występują w organizmie w postaci cholesterolu związanego z różnymi rodzajami nośników (lipoprotein) oraz trójglicerydów. Cholesterol wiąże się głownie z lipoproteinami o tzw. niskiej gęstości, tworząc cząsteczki LDL-cholesterolu, którego wysoki poziom powoduje przyspieszony rozwój miażdżycy. Cząsteczki o wysokiej gęstości (tzw. HDL-cholesterol) służą głownie transportowaniu nadmiaru cholesterolu z tkanek do wątroby, gdzie jest on poddawany utylizacji. Dlatego też LDL-cholesterol określa się popularnie mianem „złego” a HDL-cholesterol „dobrego” cholesterolu.

Wysoki poziom trójglicerydów (TG) również wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia. Hipertriglicerydemia towarzyszy nierzadko cukrzycy typu 2, spożywaniu dużej ilości węglowodanów prostych oraz nadużywaniu alkoholu a bardzo wysoki poziom trójglicerydów może powodować zapalenie trzustki.

W przypadku stwierdzenia zaburzeń gospodarki lipidowej (ważne, aby oznaczać we krwi cały lipidogram wszystkie podgrupy substancji tłuszczowych, to jest cholesterol całkowity, HDL-cholesterol, LDL-cholesterol i trójglicerydy) należy w pierwszej kolejności wykluczyć tzw. wtórne dyslipidemie, które mogą towarzyszyć innym chorobom takim, jak niedoczynność tarczycy, cukrzyca, choroby nerek i wątroby, alkoholizm czy wreszcie genetycznie uwarunkowane dyslipidemie rodzinne.

Ryzyko sercowo-naczyniowe należy rozpatrywać zawsze w kontekście współistnienia kilku czynników, ustala je lekarz na wstępie terapii. Osoby o małym i umiarkowanym ryzyku sercowo-naczyniowym mogą być leczone poprzez modyfikację stylu życia (w tym zwyczajów żywieniowych). U osób z grup wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka modyfikacje te są również konieczne, ale zwykle musi im towarzyszyć od początku leczenie farmakologiczne (najczęściej stosowane są leki z grupy statyn i fibraty).

Docelowy poziom LDL-cholesterolu jest zależny od stopnia ryzyka sercowo naczyniowego i powinien wynosić < 1,8 mmol/l (70 mg/dl) u osób z grupy bardzo wysokiego ryzyka, poniżej 2,6 mmol/l (100 mg/dl) u osób z grupy wysokiego ryzyka i poniżej 3,0 mmol/l (115 mg/dl) u pozostałych. Poziom trójglicerydów we krwi na nie powinien przekraczać 1,7 mmol/l (150 mg/dl).
Zalecenia dietetyczne w leczeniu dyslipidemii obejmują ograniczenie spożycia tłuszczów (wg zaleceń europejskich <30% całkowitej dobowej podaży kalorii), w szczególności nasyconych kwasów tłuszczowych (czyli gł. tłuszczów zwierzęcych) na korzyść kwasów nienasyconych (zawartych w oliwie z oliwek, olejach roślinnych), ograniczenie spożycia tłuszczów trans (zawartych głównie w twardych margarynach), spożywanie produktów bogatych w kwasy omega-3 (tłuste ryby), zwiększenie spożycia warzyw, owoców oraz pieczywa pełnoziarnistego. Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego wskazują na diety oparte na zwyczajach śródziemnomorskich jako najbardziej odpowiadające działaniom mającym zmniejszyć ryzyko chorób serca.

Źródła:

  1. 2016 European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. European Journal of Preventive Cardiology 2016.
  2. Mannu GS i wsp. Evidence of lifestyle modification in the management of hypercholesterolemia. Current Cardiology Revews 2013.